Mayflower - Majownik

Tekst oryginału (nazwa angielska zwyczajowa): Mayflower także may-flowers (Trailing arbutus)
Polskie tłumaczenie (nazwa polska zwyczajowa): Konwalia, pierwiosnek, przylaszczka (majownik - nazwa własna wymyślona ad hoc,  epigeja) 

Nazwa łacińska (nazwa rodziny): Epigaea repens (Ericaceae)
Myślę, że muszą to być dusze kwiatów, które umarły zeszłego lata i to jest ich niebo.

Ulubiony kwiat Ani Shirley, która na początku wiosny zawsze chciała go zobaczyć. Najpierw szukała ich sama (pamiętny piknik), potem dostawała od Gilberta (pamiętne oświadczyny), kapitana Jima, synów (początkowo Jima, a podczas wojennych wiosen kolejno od Waltera, Shirleya i małego Bruce'a Mereditha).

Rodzima roślina leśna PEI o zimotrwałych, skórzastych liściach i delikatnych różowych, pachnących kwiatach. Płożące, zdrewniałe pędy osiągają długość 30-40 cm. Owalne liście, ciemnozielone z wierzchu, z rudawobrązowym owłosieniem od spodu, mają długość kilku centymetrów.  Kwiaty pięciodzielne, o płatkach u nasady zrośniętych w rurkę, zebrane są w kilkukwiatowe grona na końcach pędów.  Owocem jest pękająca torebka wypełniona białawym miąższem, w którym tkwią liczne brązowe nasiona. Występuje w świetlistych lasach i na ich skrajach, na śródleśnych polanach, a nawet na ubogich trawiastych murawach. Preferuje siedliska z kwaśną i raczej ubogą glebą. Jest uważany za typowy gatunek dąbrów wrzosowych rosnących na dobrze przepuszczalnych, kwaśnych glebach, z dominującymi dębami (5 amerykańskich gatunków z rodzaju Quercus) i licznymi roślinami z rodziny wrzosowatych (oprócz majowników także kalmie, borówki, gajlusacje, kwaśnodrzewy, azalie i golterie). Mayflower to kwiatowy emblemat zarówno Nowej Szkocji, jak i Massachusetts. 

Kwiatowe emblematy prowincji kanadyjskich i stanu Massachusetts

Wykopanie jednego w Massachusetts podlega karze grzywny w wysokości 50 USD. W niektórych regionach Kanady i USA roślina stała się gatunkiem rzadkim z uwagi na popularny zwyczaj zbierania bukietów tej rośliny na Dzień Matki (obchodzony tam w drugą niedzielę maja). Maud otrzymała rysunek majownika od swego syna Stuarta 15 maja 1924 roku. Przez Indian Amerykańskich stosowana jako roślina lecznicza na różne schorzenia (choroby nerek i niestrawność). Istnieją także linie kosmetyków o zapachu majownika np. Trailing Arbutus Avona.

Flower Children, E., M. T. Ross

Wyzwanie dla tłumacza, gdyż nic podobnego nie rośnie w Polsce więc jak to tłumaczyć bez przypisu? Krzewinka najbardziej przypomina miniaturowe różaneczniki (krzewy z tej samej rodziny)  obecnie chętnie sadzone w naszych ogrodach. Ania ubolewa nad nami i tłumaczem: „Tak mi przykro z powodu ludzi mieszkających w krajach, gdzie nie ma Mayflowers”. 

Rodzaj Epigaea to rodzaj obejmujący trzy gatunki roślin kwiatowych z rodziny Ericaceae (wrzosowate). Nazwa łacińska pochodzi z greki i oznacza kwiat rosnący przy ziemi. Wikipedia proponuje polską nazwę, która właściwie jest spolszczeniem łaciny – epigeja (propozycja prof. Mieczysława Czekalskiego). To spolszczenie uważam jednak za zbyt brzydkie dla tej pięknej rośliny i mam nadzieję, że się nie przyjmie. Nazwy zwyczajowe w przeciwieństwie do nazw naukowych nie mają swojego systemu kodyfikacji. Albo są używane i wówczas po pewnym czasie trafiają do słowników, albo się nie przyjmują i wówczas trafiają do kosza. Żaden z gatunków z rodzaju Epigaea nie występuje w Europie, nie są też niestety dostępne w sklepach ogrodniczych. Majownik golteriowaty E. gaultheroides rośnie w Turcji i Gruzji, majownik azjatycki E. asiatica na Honsiu, a interesujący nas Mayflower czyli majownik rozesłany Epigaea repens rośnie we wschodniej części Ameryki Północnej (od Labradoru po Florydę). 

Rozmieszczenie majownika w Kanadzie i USA wg strony iNaturalist

Jak podają uczone księgi na Wyspie Księcia Edwarda majownik rozesłany występuje w odmianie o liściach bezwłosych.

Rozmieszczenie majownika na Wyspie Księcia Edwarda 
wg The plants of Prince Edward Island...

Według tradycji nazwa Mayflower została nadana roślinie przez „Ojców Pielgrzymów” dla upamiętnienia ich statku Mayflower, który przybił do brzegu w Plymouth Rock w stanie Massachusetts, gdzie majownik był pospolity. Z tego powodu został wybrany jako kwiat stanowy Massachusetts. Jest to również kwiat prowincji Nowa Szkocja. W USA i Kanadzie mają taki interesujący zwyczaj wybierania różnych regionalnych „totemów-emblematów" (roślinę, zwierzę, kamień – jak w grze miasta-państwa ktoś pamięta?). Natomiast sam statek Mayflower został taka nazwany na cześć kwiatów głogu, który kwitnie w Anglii w maju. Kwiaty głogu były uważane za szczęśliwe i używane na wiosennych weselach i świeckich uroczystościach pierwszomajowych. „Majowe drzewo” jak go często nazywano, było uważane za magiczne, a tam, gdzie rosło z dębami i jesionami, można było zobaczyć wróżki. 

Fenologia kwitnienia majowników wg iNaturalist

Majowniki w południowej części zasięgu kwitną w marcu, a w północnej dokwitają w czerwcu. Co ciekawe według badań fenologicznych z powodu ocieplania się klimatu majowniki w Nowej Szkocji kwitną dziś średnio cztery dni wcześniej niż przed stu laty.

W polskich starszych tłumaczeniach powieści z Wyspy funkcjonuje jako konwalia, pierwiosnek albo przylaszczka. Czy lepsza byłaby nazwa epigeja? Chyba nie za bardzo - więc zaproponowałem miano majownik, które nawiązuje do nazwy angielskiej Mayflower. Nieco później odnalazłem, że w Polsce majownikiem była nazywana konwalijka dwulistna, ale myślę jednak iż się podzieli swoją nazwą z kanadyjskim kolegą :-). Identyczna sytuacja z podwójnym znaczeniem nazwy mayflower dla Epigaea repens i Maianthemum canadense, występuje zresztą w języku angielskim. Tzn. tamtejsza konwalijka kandyjska (blisko spokrewniona z konwalijką dwulistną i prawie taka sama jak polska) też nazywana jest mayflower.

Z mojej propozycji nazewniczej skorzystała (z czego bardzo się cieszę :-) Anna Bańkowska, autorka nowego polskiego tłumaczenia powieści Maud - "Anne z Zielonych Szczytów". W wersji pani Anny fragment z majownikami wygląda następująco: – Tak mi żal ludzi, którzy mieszkają tam, gdzie nie ma majowników – zwierzała się Anne Marilli. – Diana mówi, że może rosną tam jakieś jeszcze ładniejsze kwiatki, ale czy to możliwe? Diana uważa, że skoro ludzie nie wiedzą o ich istnieniu, to nie może im być przykro, a dla mnie to właśnie jest najsmutniejsze. To może być wręcz tragedia: nie widzieć nigdy kwitnących majowników i nie tęsknić do nich.

Zasuszony majownik z PEI - prezent od Bernadeta Milewski

Była to ulubiona roślina Ani Shirley i jeden z ulubionych kwiatów samej Maud, która pisała o nim tak: „Wiosenne lasy strojne są w subtelne kwiaty, delikatne, eteryczne jak duchy puszczy. Oto opadające na zachód wzgórze, pod białymi obłokami chmur, porośnięte młodymi sosnami i jodłami, z polankami i prześwietleniami, łagodnie ogrzewane przez słońce, które zachęca rośliny do rozwoju i kwitnienia, na długo przed tym zanim gdzie indziej zaczną marzyć o przebudzeniu. To jest miejsce dla majowników, z pewnością znajdziemy je tutaj, na tym niewielkim brunatnym pagórku, chociaż na pierwszy rzut oka nie ma tu śladu kwitnienia. Poczekajcie! Majowniki nigdy się nie afiszują, należy ich pilnie szukać, a wówczas ujawniają się. Widzicie, pochylamy się, odsuwamy brązowe skórzaste liście i oto są! Inicjały pierwszego wiośnianego napisu, wzory i plamy gwiezdnej bieli i brzoskwiniowego różu, które kryją w sobie dusze wszystkich minionych wiosen, wysublimowanych w aromat tak wykwintny i duchowy, że potwierdzający ich realność.

Teraz, kiedy nauczyliśmy się sztuki znajdowania majowników, możemy je zbierać po całym wzgórzu. Jest to jedyne miejsce, w którym rosną, ponieważ nie lubią żyznych siedlisk, dobywają całą swoją słodycz z piaszczystej, niegościnnej gleby i ofiarowują ją wilgotnemu, bezlistnemu światu, zanim lasy zacznie się budzić i pysznić zielenią.” 

Majowniki pojawiają się w większości powieściowych historii Maud (w całym cyklu powieściowym o Ani, w Historynce i Złotym Gościńcu, Błękitnym Zamku, Janie ze Wzgórza Latarni i Pat ze Srebrnego Gaju). Także w serii o Emilce Starr Byrd roślina ta występuje chociaż pod nieco zmienioną nazwą may-flower. Emilka pisze w swojej księdze, że niektórzy myślą o truskawkach jak ona o majownikach- Bóg mógł stworzyć słodsze kwiatki, ale tego nie zrobił (podziękowania za znalezisko dla Joanna Lipinski).

Podobnie jak Ania, Maud miała swoje majowe "złote popołudnie" Mayflower Picnic w maju 1890 roku (miała wtedy 15 lat), podczas którego wraz z kolegami ze szkoły zbierała majowniki na pikniku zorganizowanym przez nauczycielkę Hattie Gordon. Fakt ten upamiętniła zasuszonym bukiecikiem majowników ozdobionych pędami widłaka, w jednym ze swoich scrapbooków. 

W dzienniku zapisała : wtorek 13 maja 1890: Dzisiaj zaraz po lekcjach odbył się wspaniały „majownikowy piknik”. Z chłopców jedynie Jack i Nate poszli z nami. Wśród dziewcząt były: Mollie, Lucy, Lottie, Maggie, Annie, Mamie, Emma i ja, a panna Gordon pełniła funkcję mistrza ceremonii. Oczywiście trzymałyśmy się z Mollie razem i bawiłyśmy się wspaniale tylko we dwie. Po drodze spotkała nas zabawna przygoda z krowami Clarków, lecz dotarłyśmy wreszcie do domu Charlie’ego Simpsona — Cienistego Zaułka — gdzie byliśmy zaproszeni na podwieczorek. Później wróciliśmy do lasu, tam dołączyły do nas Bessie i Lallie Fraser. Nazbieraliśmy całe naręcza majowników— przepięknych kwiatów. Następnie część z nas wyruszyła na poszukiwanie starej studni, ponieważ Mamie zarzekała się, że można ją odnaleźć w tym lesie. Po długich i wesołych poszukiwaniach natrafiłyśmy na studnię w jodłowej kotlince i wykonałyśmy wokół niej zwycięski taniec wojenny.

Na koniec usiedliśmy wszyscy na mchu pod jodłami, a z kwiatów uwiliśmy wieńce i ułożyliśmy bukiety. Kiedy nadeszła pora powrotu do domu, utworzyliśmy pochód: Nate i Jack szli na czele, za nimi Mollie i ja, i tak dalej, dwójkami, z wieńcami na kapeluszach i bukietami w dłoniach. Niewątpliwie było na co popatrzeć. Maszerowaliśmy tak aż do domu George’a Harkera, śpiewając szkolne pieśni, a potem weszliśmy i słuchaliśmy muzyki. W drodze do domu bawiliśmy się wszyscy wyśmienicie

Fragment strony z czerwonego scrabooka L.M. Montgomery z zasuszonymi majownikami
(akurat lepiej zachowały się pędy widłaków)

Identyczny bukiecik ujrzymy w ręku Valancy w ostatnich rozdziałach Błękitnego zamku. Dziewczyna  wędruje po lasach Muskoka ciesząc się z wiosny. W zielonym sweterku z naręczem majowników (trailing arbutus, mayflowers, Epigaea repens) i widłaków, z wiankiem zimoziołu (june-bells, twinflower, linnaea północna, Linnaea borealis) na głowie - jawi się malarzowi Allanowi Tierney'owi jako Duch z lasów Muskoka.

W liście do Ephraima Webera z ósmego maja 1905 roku Maud pisała:

W tej chwili wolę być dziewczyną niż aniołem, jeśli anioły nie mogą mieć majowników. Jestem nimi otoczona – mam na myśli majowniki. Wazon po obu stronach i duży dzbanek na półce nad moją głową. Och, są boskie! Poszliśmy w sobotę na jałowe murawy (barrens) i zebraliśmy całe kosze. Dzisiaj przeczytałem, że Henry Ward Beecher powiedział kiedyś: „Kwiaty to najsłodsze rzeczy, jakie Bóg kiedykolwiek stworzył i w które zapomniał włożyć dusze”. Ale nie wierzę, że zapomniał! Wierzę, że mają dusze. Znam róże, które spodziewam się spotkać w niebie.

Rok zapisany roślinami

Majownik (nazwa własna wymyślona ad hoc) w bazie USDA PLANTS

Mayflower Epigaea repens –  By Fritzflohrreynolds - Own work, CC BY-SA 3.0