Czy jesień na Wyspie Księcia Edwarda ma inny koloryt niż polska złota jesień?

Jesień - nad rzeką Hudson 1860 Jasper Francis Cropsey

Jakże się cieszę, że żyję na świecie, w którym istnieje październik! Jakież to byłoby okropne, gdyby natychmiast po wrześniu następował listopad! (L.M.M. Ania z Zielonego Wzgórza)

Maud i uzdrawiająca moc przyrody

Niedawno  w Journal of LM Montgomery Studies ukazał się artykuł „I will Lose Everything Else I Possess”: Love of Nature and LM Montgomery's Intuitive Wellness Strategies 1901-1911, autorstwa  Sarah Conrad Gothie. Autorka  na podstawie analizy dzienników pisarki, bada w jaki sposób Lucy Maud Montgomery wykorzystywała swoje zamiłowanie do natury jako intuicyjną strategię poprawy zdrowia psychicznego w latach 1901–1911. Według niej Maud traktowała przyrodę jako doraźny środek pomocny w zmaganiach z depresją, samotnością i napięciem emocjonalnym. Artykuł wpisuje się w szerszy kontekst badań nad znaczeniem natury w procesach zdrowienia psychicznego oraz współczesnych teorii na temat terapeutycznego wpływu środowiska naturalnego na samopoczucie.

Rośliny w dziecięcych zabawach w Dolinie Tęczy

"Kwaski" w nowym tłumaczeniu Doliny Tęczy autorstwa Anny Bańkowskiej

Z tomu "Dolina Tęczy" możemy dowiedzieć się ciekawych szczegółów odnośnie dziecięcych zabaw, które miały miejsce w tytułowym zakątku i na nieszczęsnym cmentarzu metodystów. Dla wiejskich dzieci, żyjących niegdyś bez dzisiejszych  gadżetów, kwiaty, owoce, liście roślin czy kora drzew były przez wieki materiałem używanym w różnorodnych zabawach czy też przekąską nie do pogardzenia. Dzisiaj takie umiejętności nowomodnie zaliczamy do surwiwalu ;-).

Mapa miejsc związanych z L.M. Montgomery na Wyspie Księcia Edwarda

Instytut L.M. Montgomery w 2019 roku uruchomił interaktywną mapę, która przedstawia miejsca, będące inspiracją dla twórczości literackiej L.M. Montgomery. Na mapie zaznaczono miejsca pojawiające się w jej powieściach, takie jak Zielone Wzgórze, a także miejsca istotne dla życia autorki, takie jak Macneill Homestead w Cavendish, gdzie mieszkała wiele lat. Na mapie uwzględniono też miejsca turystyczne, w tym Confederation Centre, gdzie  grany jest musical Ania z Zielonego Wzgórza. Inna kategoria to zabytki, takie jak budynki, z którymi Montgomery jest powiązana i które wspomina w swoim dzienniku. Pod każdą szpilką wskazującą miejsce, znajdziemy krótki opis i zwykle link do szerszego komentarza. Obecnie na mapce jest zaznaczonych prawie 200 miejsc związanych z Maud. Co najmniej pięć z nich wskazała Berandeta Milewski.

Sand-hill grass - piaskownica

Tekst oryginału (nazwa angielska zwyczajowa): sand-hill grass (dune grass, American beachgrass)

Polskie tłumaczenie (nazwa polska zwyczajowa): trawy (piaskownica krótkoszyjkowa)

Nazwa łacińska (nazwa rodziny): Ammophila breviligulata) (Poaceae)

Delphinium - ostróżka

Tekst oryginału (nazwa angielska zwyczajowa): Delphinium (Larkspur)

Polskie tłumaczenie (nazwa polska zwyczajowa): ostróżka (ostróżka ogrodowa)

Nazwa łacińska (nazwa rodziny): Delphinium elatum (Ranunculaceae)

Ostatni niedźwiedź na Wyspie

Trop bieszczadzkiego niedźwiedzia

W powieści "Pat ze Srebrnego Gaju" możemy odnaleźć ciekawe wspomnienie pionierskiej historii Wyspy Księcia Edwarda, opowiedzianej poprzez przodków bohaterki. Tytułowa Pat i jej brat Sid, to piąte pokolenie rodziny Gardinerów, która przybyła na Wyspę w 1780 roku, na początku osadnictwa brytyjskiego. W powieści historia brzmi tak: 

Dolina Tęczy

W „Rilli ze Złotego Brzegu” Dolina Tęczy jest ważnym, intymnym miejscem spotkań, zwierzeń, przywołanym prawie 60 razy. Enigmatyczny raczej opis zakłada, że czytelnik będzie znał pewne szczegóły miejsca (np. Drzewnych Kochanków, Białą Damę itp.) z poprzedniego tomu „Dolina Tęczy”.

Zagajnik Wysokiego Johna

Rozdział XIX: Friends Again - uratowany zagajnik Wysokiego Johna

Zagajnik Wysokiego Johna, spełniający niejako rolę opiekuńczego ducha dla ogrodu i domu na Srebrnym Nowiu, uniknął siekiery. Ten gaik to niewielka resztka dumnych akadyjskich lasów w początku XVIII wieku porastających blisko 98 procent powierzchni wyspy. Przybysze pisali wówczas o okazałych drzewach, grubych na 3 metry średnicy u podstawy i wysokich na ponad 30 m. Osadnicy mieli znaczne trudności podczas podroży z wioski do wioski i narzekali na trudy wycinki, karczowania i oczyszczenia terenu pod zakładanie osad. Emilka odczuwa zaś zachwyt gdy patrzy na wielką brzozę, którą nazywa Królem Lasu (The Monark of the Forest). Myślę, że Monarsze dużo brakowało do drzewnych olbrzymów ścinanych zaledwie jeden wiek wcześniej, gdyż amerykańska brzoza papierowa Betula papyrifera zwykle nie przekracza zwykle 20 metrów wysokości i 75 cm średnicy. Dawne i obecne lasy na PEI są dużo bardziej zróżnicowane niż lasy polskie gdzie na nizinach dominuje sosna, a w górach świerki i buki. Zaś obecna lesistość jest podobna do zalesienia naszego kraju (około 30%).

Skład gatunkowy lasów PEI w 2000 roku

Krajobraz Wyspy z brzozami

Ogródek w Maywood

Ogródek do okazałych nie należał, a właściwie chyba go nie było. Ellen Greene, która nie miała ochoty na sprzątanie w domu, tym bardziej nie trudziła się uprawą kwiatów. Emilka żegna się więc z widokiem z okna, przez które docierają zapachy lilaków zwanych popularnie bzami. Lilaki to krzewy z Południowej Europy i Azji sadzone chętnie w ogrodach na całym świecie w licznych odmianach. Maud chyba lubiła te krzewy skoro w w scrapbooku zapisała wierszyk "W czas bzów gdy usypia spokój południa, budzi mnie w nocy lelków pieśń cudna" (lelki "zastępują" w Kanadzie nasze słowiki). Czarno-biała fotka to lilaki z Park Corner na P.E.I. sfotografowane przez samą LMM.

Ogródek w Brookview

 Jana ze Wzgórza Latarni - ogródek w Brookview

Nostalgiczne sielsko-anielskie opisy przyrody w "Janie ze Wzgórza Latarni" mają coś w sobie z mickiewiczowskiego „bo tęsknię po tobie”. Maud pisała tę książkę w 1936 roku i również powieściowa akcja opisuje PEI z czasów 30 lat późniejszych niż w pierwszym tomie Emilki. Natura i wiejskie ogródki zmieniły się jednak niewiele. Obramowane pasiastą trawą i muszlami morskimi, z rdzawymi alejkami, wydają się zawierać klasyczny zestaw gatunków importowanych z Europy: fiołki, niezapominajki (tego gatunku w powieściach o Ani nie znalazłem), stokrotki i piwonie. Jana zrywa kwiat róży, która w oryginale nazwana jest cabbage rose (dosłownie róża kapuściana). Ta stara odmiana nosi polską nazwę róża stulistna inaczej centyfolia (Rosa × centifolia). Została wyhodowana we Francji pod koniec XVI wieku i do dziś spotyka się ją w w uprawie. Swoją drogą zastanawiam się jak mogło wyglądać takie muszlowe obramowanie ogrodowych alejek. Motyw obramówki z muszli pojawia się też np. w serii o Ani więc być może było to kiedyś popularne na Wyspie. Po polsku ten gatunek małży nazywa się wenus północny

Ogródek ciotki Matyldy na Latarnianym Wzgórzu

Na Latarnianym Wzgórzu moje postulaty do Maud, aby nadała wyspiarskim powieściom trochę marynistycznego charakteru, zostają częściowo zaspokojone. Morze widzimy, słyszymy i czujemy 🙂 Na morski brzeg wraz z Janą i Wujem Nagrobkiem wyprawiamy się na wykopywanie małży z przybrzeżnego piachu. Lecz ogródek śp. ciotki Matyldy to wiktoriańska klasyka i równie klasyczne są nazwy zwyczajowe używane przez LMM we wszystkich powieściach i opowiadaniach. Grządki przy nowej posiadłości Stuartów porośnięte są głównie przez byliny, chociaż Jana już od początku snuje plany, aby wzbogacić go o kolorowe kwiaty roczne. Już w pierwszy wieczór puszkę owinięta zielonym, jedwabiem spełniającą rolę wazonu, wypełnił bukiet serduszek (bleeding-heart) i narcyzów (June lilies). Wraz z nadejściem ranka zapoznajemy się z pełnym składem ogrodowej flory. Kwitną właśnie tu staroświeckie wczesne żółte róże (old-fashioned yellow rose-bush) i maki (poppies). Kamienny murek porasta dzika róża jeszcze w pąkach. Poza tym w rogu ogrodu rosną tu blado-cytrynowe lilie (pale lemon lilies – prawdopodobnie chodzi o jakiś gatunek żółtych narcyzów) i narcyzy kremowe (June lilies). Dalej cała lista: mozga trzcinowata pstra (ribbon-grass), mięta (mint), serduszka okazałe (bleeding-heart), szarłaty (prince's feather), bylica (southernwood), piwonie (peonies), melisa (sweet balm), goździki postrzępione (sweet may) i goździki brodate (sweet-william). Łatwo zauważyć, że ten zestaw kwitnących gatunków w Polsce wskazywałby na maj, zaś na PEI z uwagi na klimatyczne różnice, mamy czerwiec.

Film o Wyspie Księcia Edwarda z 1943 roku

Ciekawy film prezentujący Wyspę Księcia Edwarda w 1943 roku (czyli rok po śmierci L.M. Montgomery), autorstwa Margaret Perry.

Lasy w lecie

Tłumaczenie eseju Maud "The Woods in Summer" "Lasy w lecie" - z tetralogii o porach roku w lesie, która publikowana była w Canadian Magazine w 1911 roku. Niektóre wersy z tego opowiadania Maud wykorzystała w Błękitnym Zamku. Wybaczcie tłumaczowi chropowaty miejscami tekst.

Cavendish jako pierwowzór Avonlea

W wielu wypowiedziach można spotkać, że książkowe Avonlea to realna wioska Cavendish  w obrębie Lot 23 w Hrabstwie Queens na Wyspie Księcia Edwarda w Kanadzie. Założona w 1790 roku przez trzy rodziny, które wyemigrowały ze Szkocji – McNeillów, Clarków i Simpsonów. Miejscowe porzekadło cytowane przez Maud brzmiało „Od zarozumialstwa Simpsonów, pychy Macneillów i chełpliwości Clarków uchowaj nas, Panie” (W "Wymarzonym domu Ani": Boże, uchowaj nas przed zarozumialstwem Elliotów, dumą MacAllisterów i pychą Crawfordów).

Działka pra-pra-pradziadka Maud obejmująca dzisiejsze Jezioro Lśniących Wód (McNeil's Pond) i granica wykarczowanego terenu w Cavendish w 1809 roku (limit of cleared land)
wg The Founding of Cavendish, Prince Edward Island

Ogród w Srebrnym Gaju

Motywu ogrodu nie mogło oczywiście zabraknąć w książce Maud jaką jest Pat ze Srebrnego Gaju (ang. Pat of Silver Bush). Klasyczny, wiktoriański w zestawie gatunków, a nieco wyspiarski w charakterze, podkreślonym wybielonymi przez morskie fale kamieniami na obramowaniu ścieżek. Na skraju ogrodu nie brakuje drzew i krzewów: stare klony, trzy małe brzozy w rogu, topole, dzikie róże przy alejce.

O herbie i lasach Wyspy Księcia Edwarda

Kiedyś zajmowaliśmy się prawdziwą heraldyką. A teraz mamy, jak mi mówią, Wiek Nietoperza. 

Na glinianych nogach - Terry Pratchett 

Nie wiem czy wiecie, że herb Wyspy Księcia Edwarda jest bardzo przyrodniczy i w dużej mierze botaniczny? Dwudzielna tarcza herbowa zawiera stare elementy historyczne. W górnym polu  herbowy złoty lew na czerwonym tle, z godła Edwarda Augusta Hanowerskiego (1767-1820) księcia Kentu, ojca królowej Wiktorii. To właśnie jemu Wyspa zawdzięcza swe imię. 

Ogród w Srebrnym Nowiu

Emilia w ogrodzie. Średniowieczna ilustracja
do Tezeidy Giovanniego Boccaccia

Ogród w Srebrnym Nowiu jest dla mnie klasycznym typem znanego z literatury „hortus conclusus”. W pełnym znaczeniu tego archetypu (zarówno sceny Zwiastowania, jak też „Pieśni nad pieśniami”). Motyw ten był wykorzystywany w literaturze początku XX wieku także przez Frances Hodgson Burnett, autorkę "Tajemniczego ogrodu" (ang. The Secret Garden z 1911 roku) i innych autorów. Myślę że L.M. Montgomery (naczytana "Dawnych ogrodów" i "Sun dials and roses of yesterday: garden delights which are here displayed in very truth and are moreover regarded as emblems" Alice Morse Earle oraz "Zanoniego" Edwarda Bulwera-Lyttona) całkiem świadomie nagromadziła tu szereg czytelnych symboli nawiązując do popularnego mitu. Obraz jest zarazem zapowiedzią czego czytelnik może się w opowieści spodziewać. 

Wheat - pszenica

Tekst oryginału (nazwa angielska zwyczajowa): wheat (Common wheat)
Polskie tłumaczenie (nazwa polska zwyczajowa): pszenica (pszenica zwyczajna)

Nazwa łacińska (nazwa rodziny): Triticum aestivum (Poaceae)

Farma Srebrny Gaj

Srebrny Gaj (Pat ze Srebrnego Gaju - Pat of Silver Bush) był farmą położoną na wzgórzu, którego nazwa pochodziła od brzozowego zagajnika. Z pewnością nie była to nasza europejska brzoza biała, lecz amerykańska brzoza papierowa (zwana po angielsku American white birch). Gaj był siedliskiem sów prawdopodobnie syczoni krzykliwych spokrewnionych z puszczykiem, o istotnie różnorodnych głosach. Przed domem był ogród warzywny z „dziecionośną” grządką pietruszki. Ze Srebrnego Gaju widocznych było sześć sąsiednich domostw. Przed bramą była studnia, a dalej dwa sady jabłoniowe (stary i nowy). Obok sadów były zabudowania gospodarcze, a za nimi rodzinny cmentarzyk. Widać, że domostwo Pat jest kolejną wariacją na temat: „rodzinna farma na północnym wybrzeżu Wyspy Księcia Edwarda”. Wiele wspólnych elementów tego opisu znaleźć możemy w innych powieściach i opisywanych tam siedliskach (np. Srebrny Nów czy Zielone Wzgórze).